Tieleman & Dros 071

Voor de herbestemming van de panden van de voormalige Tieleman & Drosfabriek in Leiden hebben we met een bewonerscollectief meegedaan aan de aankoop van de panden. We eindigden met een minimaal puntenverschil op de 2e plek. Helaas, zo gaat het in de praktijk, maar we kijken terug op een mooie samenwerking en laten dit geweldige plan graag zien. Hier onze motivatie:

ARCHITECTONISCHE & STEDENBOUWKUNDIGE KWALITEIT

Volumestudie & bouwmassa
Het project Tieleman en Dros is een herbestemmingsopgave, waarbij het accent ligt op de kwaliteiten en waardes van de huidige gebouwen en de omgeving waarin ze liggen. Om het industriële complex goed tot z’n recht te laten komen moet er gekeken worden naar de ruimtelijke kwaliteit, de historische (stedenbouwkundige) ondergrond en de nieuwe functie(s) van het gebouw.

Bij het bestuderen van de stedenbouwkundige uitgangspunten denken wij dat er ruimte is voor verbetering. Nu is eronvoldoende aandacht voor de kwaliteiten van het binnenterrein, de monumentale waardes van de individuele gebouwen en het complex als samenhangend geheel. De nieuwbouw sluit qua volume en schaal aan op het LDM-gebouw, maar mist de aansluiting bij het Tieleman en Dros complex.

Onze visie is dat je de gebouwen op het terrein en het industriële complex als uitgangspunt moet nemen voor de herindeling van het terrein. Daarbij is het geoorloofd om gebouwen te transformeren en te herplaatsen met behoud van de monumentale waardes. Als je de gebouwen beschouwt als functionele objecten, dan is het verdedigbaar om bij een nieuwe functie (wonen) een gebouw een andere plek te geven. Dat hebben wij in deze situatie gedaan door de loods [bouwdeel 2] te verschuiven naar de nieuwbouwlocatie [bouwdeel 7] aan de Ir. Driessenstraat. Door de verplaatsing ontstaat ruimte (hofje!) voor de ontwikkeling van het complex tot wooneenheden en wordt ook aan de Ir Driessenstraat het Tieleman en Droscomplex zichtbaar. Verrassend detail: de gootlijn sluit aan bij de horizontale banden in de gevel van het LDM-gebouw.

Op basis van vergelijking met bestaande Leidse hofjes blijkt dat er voor een binnenterrein meer diepte nodig is voor een goede bezonning en een goede balans tussen de prive en gezamenlijke buitenruimte. Ook is uit gesprekken gebleken dat kopers geen interesse hebben voor een appartement in de nieuwbouw, maar kiezen voor de gebouwen met een industrieel karakter. Het verplaatsen van de loods voorziet in deze behoefte en biedt ruimte voor de ontwikkeling van woningen op de plek waar de loods (2) nu tegenaan is gebouwd. Fabrieksgebouwen zijn in het verleden ook aangepast om te voorzien in de functionele behoeftes, dus waarom nu niet? Samenvattend zijn de voordelen van het aangepaste plan:

• Een hofje met goede bezonning;
• Een veel betere en meer realistische verhouding van de gebouwvolumes ten opzichte van het hofje;
• Veel meer groen, binnentuin wordt bijna factor 2 groter;
• Bouwdeel 1 krijgt een extra gevel aan het hofje en dus meer openingen mogelijk voor daglicht voor de woningen;
• Bouwdeel 4 krijgt meer gevel aan het hofje;
• Een groot deel van de fabrieksstraat kan worden benut als woonruimte;
• De loods [bouwdeel 2] krijgt op de nieuwe locatie een gevel op het zuiden aan het hofje;
• Het Tieleman & Dros complex wordt zichtbaarder en meer herkenbaar aan de Ir. Driessenstraat;
• Het relatief hoge nieuwbouwdeel zonder enige relatie met de fabriekspanden vervalt;
• Het naastliggende LDM-pand krijg ook meer lucht en daardoor betere ontwikkelingskansen;
• De gevel van de loods aan de Ir. Driessenstraat kan eigentijds ingevuld worden met behoud van de fabriekssfeer.

Openbare ruimte
In de huidige situatie is de grens tussen openbaar en privé duidelijk gedefinieerd. In het nieuwe plan wordt het hofje [semi-] openbaar toegankelijk via een deur, zoals alle hofjes in Leiden. De toegang is mogelijk te maken tussen bouwdeel 4 en 7 aan de Middelstegracht, eventueel gecombineerd met een gezamenlijke fietsenberging. De poort naar het parkeerterrein zal afsluitbaar worden en daarmee wordt het dus privéterrein voor collectief gebruik. Voor de gevels aan de Ir. Driessenstraat is het wenselijk een kleine zone te creëren voor de mogelijkheid van geveltuintjes,waar de voordeuren van de loodswoningen dienen te komen in verband met sociale veiligheid en levendigheid van de straat.

Relatie gebouwdelen
De poort op bouwdeel 6 vormt de toegang tot het complex voor de bewoners met een auto. Een strook privétuin van ca 2,5 meter zorgt voor een zachtere overgang van parkeren naar wonen. Bouwdeel 1 grenst ook aan het hofje door verplaatsing van de loods. De nieuwe gevel heeft dus een belangrijke relatie met de binnentuin. Deze gevel zal gezamenlijk met de gevels van bouwdeel 4, bouwdeel 7 [de verplaatste loods] en de hofjeswoning met de tuinmuur op de erfgrens de uitstraling van het gezamenlijke hofje bepalen. Bouwdeel 4 heeft een belangrijke relatie met de Middelstegracht, hier kom je de straat in en zie je direct het mooiste stukje bewaarde straatgevel van het complex. Ook voor dit bouwdeel geldt dat de gevel aan het hofje speciale aandacht nodig heeft. De relatie tussen bouwdeel 4 en 1 wordt zichtbaarder in het hofje door het verplaatsen van de loods. De optopping op bouwdeel 4 sluit aan op het beeld van het bestaande deel, mogelijk omzoomd met een steile schuine kap.

Een kap kan aan de binnentuinzijde mogelijk lager doorgetrokken worden om de intieme hofjessfeer te versterken. Bouwdeel 7 wordt door de loods ingevuld en aan geheeld met een stukje nieuwbouw op de hoek. Deze hoek aan de
Middelstegracht en de Ir. Driessenstraat kan in hoogte een stedenbouwkundig accent vormen voor het complex. Dit hoekpand vormt de verbinding tussen bouwdeel 7 en bouwdeel 4. Naast aanheling van de massa is hier ook een aanleiding voor een architectonische verbijzondering en kan als markering dienen voor het vernieuwde Tieleman & Dros complex. De loods [op bouwdeel 7] zal het complex meer voelbaar maken aan de Ir. Driessenstraat. De gevelinvullingen van de loods krijgen een meer eigentijdse uitstraling en passen daardoor meer bij het naastgelegen LDM-pand.

Monumentale waarde
Vooralsnog is er in de huidige situatie geen sprake van een bijzondere bescherming van het industriële erfgoed van deconservenfabriek, uitgezonderd de status van het rijksbeschermde stadsgezicht. Het culturele erfgoed kan alleen worden beschermd door er een nieuwe economische functie aan te geven, zodat de monumentale onderdelen en waarden blijven behouden. Zoals blijkt uit de referentiebeelden, zoekt bouwgroep T&D bij het realiseren van het wooncomplex de balans tussen het behouden van het industriële karakter en de elementen van de panden en de hedendaagse woonwensen en -eisen. Het nieuwe plan maakt het industriële verleden van het fabriekscomplex Tieleman en Dros zichtbaar voor de stad. Architect Jelle Verheijen heeft namens de bouwgroep heeft gesprekken gevoerd met bouwhistoricus Jan Dröge en ADC Archeoprojecten over de archeologische waarden in de grond (welke gebouwen hebben er gestaan).

Multifunctionaliteit
Binnen het plan wordt voor de meeste wooneenheden de mogelijkheid geboden het wonen te combineren met een andere functie passend binnen het vigerende bestemmingsplan. Bouwdeel 7 leent zich hier uitstekend voor met de ligging aan de straat. Vanuit de bouwgroep zijn hier ook wensen voor. Het is ook mogelijk in bouwdeel 1 en 4 aan de Middelstegracht.

Buitenruimten
Het complex biedt verschillende mogelijkheden voor de buitenruimten. Afhankelijk van de individuele wensen van de bewoners kunnen deze benut worden. Een 2,5 meter brede strook rondom bouwdeel 1, behalve aan de Middelstegracht, doorgetrokken in het binnenhof langs bouwdeel 4 en de verplaatste loods [bouwdeel 2] vormt het grootste deel van de prive buitenruimte. Het andere deel wordt gecreëerd met dakterrassen, die niet zichtbaar zijn vanaf de straat. Voor bouwdeel 1 kan in het midden tussen de 2 kappen voor een aantal tussenwoningen een terras gemaakt worden. Bouwdeel 4 en 7 kunnen indien gewenst aan de hofzijde een dakterras krijgen.

Een gezamenlijke binnentuin wordt in het hofje gesitueerd en zal voor collectief gebruik zijn. Een pad zal de overgang vormen tussen privé en collectief in het hofje. Belangrijk is dat een hofjessfeer wordt gecreëerd, dus geen hoge en dichte tuinafscheidingen worden toegestaan. De middengang in bouwdeel 1 is de verbinding tussen het parkeerterrein en de binnentuin.